Streszczenie: Podpisanie umowy o wolnym handlu między UE a Kanadą wzbudziło wiele obaw dotyczących ochrony norm europejskich. Przyjrzenie się zapisom CETA w tym zakresie, jak również mechanizmom współpracy pomiędzy europejskimi i kanadyjskimi organami normalizacyjnymi wskazuje na niewielki wpływ jednej ze stron na proces normalizacji drugiej strony. Zamiast tego, UE powinna skupić się na zbliżeniu obywateli europejskich do procesu normalizacji, który przenika polityki UE.
Podpisana 30 października 2016 r. umowa o wolnym handlu między Kanadą a UE ma na celu wspieranie handlu transatlantyckiego, który już od kilku lat jest stymulowany przez szereg umów, w tym umowę o wzajemnym uznawaniu z 1998 r. Kompleksowa umowa gospodarczo-handlowa (CETA) spotkała się jednak z kontrastującymi opiniami, od niepohamowanego entuzjazmu zwolenników po nieufność krytyków.
Jednym z najważniejszych aspektów każdej umowy handlowej jest zmniejszenie lub wyeliminowanie barier technicznych w handlu (produktami, usługami itp.). Proces normalizacji odgrywa niezaprzeczalną rolę w ułatwianiu handlu międzynarodowego. Obejmuje ona rozwój norm, które są dobrowolnymi specyfikacjami technicznymi lub jakościowymi, opracowanymi na podstawie konsensusu osiągniętego przez krajowe lub regionalne organy normalizacyjne, z którymi mogą być zgodne istniejące lub przyszłe produkty, procesy produkcyjne, usługi lub metody. W Unii Europejskiej system ten ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania rynku wewnętrznego i dla polityki UE ("nowe podejście"), ponieważ normy przyczyniają się do obniżenia kosztów i zwiększenia konkurencyjności.
Dla Unii Europejskiej, której znaczenie handlowe jest bezsporne, promowanie norm europejskich jest kwestią zasadniczą i nieodłącznym elementem jej systemu normalizacji. Jednym z preferowanych środków jest zawieranie dwustronnych umów handlowych z innymi krajami. Zakres umowy CETA zapewnia ramy zachęcające Strony do dążenia do zbliżenia standardów. Wiąże się to z dialogiem i wzajemnym wpływem, który może być mniej lub bardziej bezpośredni w procesie normalizacji. Dlatego też warto przyjrzeć się głównym środkom, które określają charakter i stopień tej koordynacji.
Standaryzacja w ramach CETA
Po pierwsze, preambuła do CETA stanowi, że strony zachowują "prawo do ustanawiania zasad na swoich terytoriach oraz elastyczność w realizacji uzasadnionych celów politycznych, takich jak cele związane ze zdrowiem publicznym, bezpieczeństwem, środowiskiem i moralnością publiczną oraz promowanie i ochrona różnorodności kulturowej".
Podczas gdy pojęcie "normy" jest obecne w kilku artykułach CETA, dwa rozdziały dotyczące barier technicznych są dla nas szczególnie interesujące. Po pierwsze, rozdział czwarty CETA dotyczący barier technicznych w handlu ma zastosowanie do opracowywania, przyjmowania i egzekwowania norm, ale także do przepisów technicznych i procedur oceny zgodności. Zawiera ono różne postanowienia Porozumienia WTO TBT, w tym art. 4 dotyczący norm oraz Kodeks dobrych praktyk w zakresie przygotowania, przyjmowania i stosowania norm. Rozdział ten jest uzupełniony rozdziałem 21 CETA dotyczącym współpracy regulacyjnej.
Artykuł 4.3 CETA wzywa Strony, między innymi, do wzmocnienia współpracy w dziedzinie ustanawiania norm (jak również w innych dziedzinach), poprzez promowanie i zachęcanie do współpracy między organami normalizacyjnymi.
Artykuł 4.6 ustanawia szereg wymogów dotyczących przejrzystości, zachęcając te organy normalizacyjne do ułatwienia wymiany informacji oraz do opracowania sposobów harmonizacji norm "w oparciu o wzajemne korzyści i wzajemność".
Handlu Towarami" ustanowiony na mocy Artykułu 26.2.1(a) (patrz Artykuł 4.7 CETA). Istnieje również Forum Współpracy Regulacyjnej (art. 26.2.1 lit. h)), które jest odpowiedzialne za sprawy dotyczące współpracy regulacyjnej. Nie ma on uprawnień do podejmowania decyzji.
Wspólny instrument interpretacyjny, sporządzony w momencie podpisywania umowy, precyzuje, że CETA nie będzie skutkować osłabieniem norm i regulacji stron w zakresie "bezpieczeństwa żywności, bezpieczeństwa produktów, ochrony konsumentów, zdrowia, środowiska lub ochrony pracy". Wymogi krajowe, w tym obowiązujące zasady i przepisy, nadal mają zastosowanie do importowanych towarów, usługodawców i inwestorów. Potwierdza się zobowiązania do zachowania ostrożności wynikające z umów międzynarodowych (zob. pkt 1 lit. d)).
Lektura postanowień CETA ujawnia tekst, który potwierdza ambicje i ustala kryteria (otwartość, przejrzystość), aby uniknąć normatywnej redundancji. Pozostawia ona również organom normalizacyjnym margines swobody w określaniu warunków współpracy dwustronnej.
Współpraca instytucjonalna między organami normalizacyjnymi
- Umowa dwustronna: coraz częściej stosowany mechanizm
W zależności od strategicznego znaczenia dla Unii Europejskiej oraz przy braku jakiejkolwiek umowy handlowej z UE, europejskie organizacje normalizacyjne mogą zawierać umowy o współpracy z innymi krajami spoza UE (Japonia, Korea Południowa, Rosja, Chiny).
Współpraca instytucjonalna między europejskimi organami normalizacyjnymi CEN i CENELEC a kanadyjskim organem normalizacyjnym, Radą Normalizacyjną Kanady (SCC), przybrała formę "Porozumienia o współpracy". Pierwsza umowa została podpisana już w 2012 r. i została przedłużona w dniu 25 stycznia 2016 r. na okres trzech lat. Może zostać jednostronnie rozwiązana (patrz art. 8). Tekst nie odnosi się do umowy CETA, a jego stosowanie nie zależy od wejścia w życie tej umowy o wolnym handlu.
Poza tym porozumieniem i w dziedzinie telekomunikacji, ETSI, trzecia europejska instytucja normalizacyjna (ESO), przyznała kanadyjskiej instytucji normalizacyjnej status obserwatora, a innym kanadyjskim podmiotom - członkostwo stowarzyszone.
- Cele Umowy o współpracy
Cele porozumienia o współpracy pomiędzy CEN i CENELEC z jednej strony, a SCC z drugiej, odzwierciedlają wspólne pragnienie poprawy komunikacji, wymiany informacji na temat normalizacji oraz komplementarności działań tych organizacji po obu stronach Atlantyku.
Umowa nie precyzuje jednak, jakie informacje mogą podlegać wymianie (co może obejmować dużą liczbę dokumentów), ani nie określa szczegółowo zasad współpracy, które obejmują "regularne spotkania".
Zidentyfikowano obszary wspólnego zainteresowania (znajdują się one w załączniku A) i dotyczą one sektorów strategicznych zorientowanych na nowe technologie. Obszary te wymagają zazwyczaj interoperacyjności, szybkiego opracowywania norm i reagowania na rozwój techniczny. Normalizacja może zatem stanowić alternatywę dla ram prawnych, które są niekompletne lub zdominowane przez interesy prywatne.
Mimo że docelowe obszary współpracy mają raczej wymiar "przemysłowy", ich wystarczająco szerokie sformułowanie pozwala na objęcie szerokiego zakresu norm. Podobnie brak wyraźnego odniesienia do norm społecznych nie wyklucza, że dana norma techniczna a priori ma wpływ na interesy konsumentów lub ochronę środowiska.
SCC nie jest jednak członkiem europejskiego organu normalizacyjnego i nie ma bezpośredniego wpływu na proces normalizacji, w przeciwieństwie do 34 pełnoprawnych członków CEN i CENELEC (krajowych organów normalizacyjnych państw członkowskich UE, państw stowarzyszonych z UE na mocy umowy (w przypadku państw EFTA (państw EOG) i Szwajcarii) lub państw ubiegających się o przystąpienie do UE (Serbia od 1 stycznia 2017 r.).
Stopień harmonizacji lub wzajemnego wpływu będzie zależał od poziomu handlu między Stronami umowy handlowej. Nie oczekuje się, że po Brexicie Kanada będzie bardziej wpływowa niż Wielka Brytania związana z UE umową o wolnym handlu.
- Współpraca w zakresie innych aspektów barier technicznych w handlu
Pakiet uzupełniają inne elementy dotyczące przepisów technicznych (patrz CETA Art. 4.4) i certyfikacji zgodności (patrz CETA Art. 4.5, jak również umowa pomiędzy SCC a Europejską Współpracą w dziedzinie Akredytacji (EA)). Polityka oceny zgodności ograniczy liczbę ocen dla danego produktu, zapewniając jednocześnie poziom zaufania do norm.
Budowanie zaufania poprzez zbliżenie systemu normalizacji do obywateli
Debaty wokół CETA uwypukliły demokratyczną porażkę UE z powodu nieprzejrzystości negocjacji. Ale poza tą umową o wolnym handlu i spekulacjami na temat ochrony norm europejskich, w które możemy się pobłażać, przybliżenie procesu normalizacji obywatelom europejskim powinno być jednym z priorytetów podmiotów politycznych. Występuje deficyt w relacjach ze społeczeństwem, ponieważ obywatele europejscy zbyt często mają utrudniony dostęp do informacji na temat opracowywania, przyjmowania i stosowania norm. Najwyższy czas zniwelować przepaść między wymiarem politycznym, jaki zyskała normalizacja, a środkami zainwestowanymi w edukację i uświadamianie opinii publicznej w kwestiach, które się z nią wiążą.
